INFORMAZIO GENETIKOAREN ADIERAZPENA

INFORMAZIO GENETIKOAREN ADIERAZPENA. PROTEINEN SINTESIA.

- Proteinak, aminoazido izeneko monomeroak konbinatzean sortzen diren makromolekulak dira. 20 aminoazido daude, eta proteina bakoitzean kopuru eta orden desberdinean aurkitzen dira.

- Azido nukleikoak eta proteinak modu desberdinean kodetuta daude. Azido nukleikoak (ADN) 4 letraren bidez (A,T,G,C) adierazten dira. Proteinek aldiz, 20 aminoazidoak erabiltzen dituzte oinarrizko unitatetzat.

- ADNaren barruan dagoen informazioa hirukotetan antolatuta dago, hirukote bakoitza 3 nukleotidoen arteko konbinaketa delarik.

- ADNaren baitan dauden geneek, ez dute zuzenean proteina bat sintetizatzen, horretarako beharrezkoa da ADNaren barruan hirukotetan antolatuta dagen informazio genetikoa deskodetzea. Prozesu hau aurrera eramateko, ARN molekula beharrezkoa da.

- ADNaren informazioa 2 fasetan deskodetzen da:

  1. Mezuaren transkripzioa: (nukleoan)

      * Def: ADN molekula baten barruan dagoen informazio genetikoa ARNm molekula batean kopiatzea da.

      * Zelula eukariotoetan nukleoan gertatzen da.
   
      * ADNzko helize bikoitza ireki egiten da, eta kate bakoitza ARNm molekula bat sintetizatzeko moldea izango da.

      * ARNm molekula, baseen osagarritasunaren arauei jarraituz sintetizatzen da. Kontuz! Adeninaren (A) base osagarria, uraziloa (U) izango da eta ez timina (T).

 2. Mezuaren itzulpena: (zitoplasman)

    * Def: ARNm molekulak daraman mezua proteinen hizkuntzara itzultzea da.

    * ARNm-ak nukleotik zitoplasmara garraiatzen du informazioa, eta zitoplasman, erribosomek, hirukotetan dagoen informazioa irakurtzen dute.

    * Hirukoteei kodon deritze, eta kodon bakoitzak, aminoazido jakin bat zehazten du. Horrela, ARNm-aren baseen sekuentziak ezartzen du zer ordenatan gehituko diren aminoazidoak proteina osatuko duen katean.

    * Aminoazidoak erribosometaraino garraiatzeaz ARNt molekula arduratuko da.

KODE GENETIKOA

   * ARNt molekulek aminoazidoak eransten dituzte eratzen ari den kate polipeptidikoan (proteina), ARNm-aren kodonen ordenaren arabera.

   * ARNt molekulak, ARNm-aren kodon bakoitzeko, antikodon deritzon nukleotido-hirukote jakin bat du. Horrela, ARNm-aren kodona UGG bada, ARNt-aren antikodon osagarria ACC izango da, eta ARNt-ak garraiatuko duen aminoazidoa triptofanoa (Trp) izango da.

   * ARNm-aren kodonen eta proteinak osatzen dituzten aminoazidoen arteko korrespondentziari kode genetiko deritzo.

   * Kode genetikoa unibertsala da, 64 kodon daude, hauetatik:

      -Batzuek aminoazido bera kodetzen dute. Adib. UAA eta UUG kodonek, leuzina kodetzen dute.

      -Beste batzuek, hala nola, UAA, ez dute kodetze funtziorik, itzulpen prozesuaren bukaera adierazten baitute.

      - AUG kodona, itzulpena hasteko seinale moduko bat da, eta horrez gain, itzulpen prozesua hasita dagoenean, metionina (Met) aminoazidorako kodetzen du.
  

Transkripzioa eta itzulpenaren bideo laburra:

Itzulpen prozesuaren bideoa:

Proteinen sintesia bideoa euskaraz:

      

MUTAZIOAK

MUTAZIOAK

Def: organismo baten ADNan ausaz gertatzen diren aldaketak dira mutazioak.

Ondorioak: - aldakortasun genetikoa eragitea
                     - espezieen eboluzioa eragitea

MUTAZIO MOTAK

1.Banakoarengan duten efektuaren arabera:

-Kaltegarriak: banakoaren biziraupena eragozten duten mutazioak dira. Oinarrizko egiturei kalte egiten badiete, hil ere egin daiteke.

-Onuragarriak: banakoei bizirauteko aukera gehiago eman eta populazioaren aldakortasun genetikoa eragiten dute.

-Neutroak: banakoaren biziraupenean inolako eraginik ez duten mutazioak dira; hots, ez dute ez eragin positiborik ez eragin negatiborik.

2. Kaltetutako zelula motaren arabera:

-Somatikoak: zelula somatikoei kalte egiten dieten mutazioak dira Lesio edo gaixotasun  larriak eragin ditzakete; esaterako, minbizia. Zelula somatikoetan gertatzen direnez, mutazioak ez zaizkie ondorengoei transmititzen, beraz, ez dira heredagarriak.

-Germinalak: gametoei eragiten dieten mutazioak dira. Mutazio horiek ez dira banakoan adierazten, baina etorkizuneko belaunaldiek hereda ditzakete.

3. Kaltetutako material genetikoaren hedapenaren arabera:

-Genikoak: genen jakin baten nukleotido sekuentzian aldaketak eragiten dituzten mutazioak dira.

-Genomikoak: espezie baten kromosoma kopurua aldatzea eragiten duten mutazioak dira.

-Kromosomikoak: kromosomen barne-egituran aldaketak eragiten dituzten mutazioak dira.

GENE KONTZEPTUA

GENE KONTZEPTUA

KARAKTEREAK
Def: Izaki bizidun bakoitzaren ezaugarri bereizgarriak dira (anatomikoak, fisiologikoak eta jokabidekoak).

 

GENEAK
Def: Karaktere jakin bati dagokion informazio genetikoa duen ADN zati bat da gene bat.

                       

Def: Funtzioaren ikuspegitik, gene bat proteina bat sintetizatzeko informazioa garraiatzen duen ADN zatia da, eta proteina hori beharrezkoa da banako batean karaktere jakin bat adierazeko.

GENOMA
Def: organismo baten gene multzo osoari esaten zaio genoma.

ADN-aren ERREPLIKAZIOA

ADNaren ERREPLIKAZIOA

-ADNak erreplikatzeko ahalmena du; hau da, bere buruaren kopia zehatz-zehatzak egin ditzake.

-Erreplikazioari esker, mitosiaren bidez sortzen diren zelula alabek, zelula amaren informazio genetiko bera jasotzen dute.

-ADNaren erreplikazioa interfasearen amaieran gertatzen da. ADNa erreplikatzeko, zelulak nukleotidoak osatzen dituzten molekulak behar ditu, bai eta prozesua une oro kontrolatu eta zuzentzen duten zenbait entzima ere.

-ADNaren erreplikazioa erdikontserbakorra da, helize berri bakoitzak, kate berria eratzeaz gain, moldearen funtzioa egin duen guraso-kateari eusten baitio.

-Erreplikazioa kopiak egiteko mekanismo eraginkorra izan arren, zenbait akats gerta daitezke baseak irakurri zein kokatzean, ondorioz ADN kopia akastunak sortzen dira. 

-Zeluletan konponketa-entzimak daude; oker parekatutako nukleotidoak detekatu eta haien ordez zuzenak jartzen dituzte. Horrela akatsak izateko aukerak gutxituz.

-Sintetizatutako ADNzko bi kateek, kromosoma baten bi kromatidak osatzen dituzte.

AZIDO NUKLEIKO MOTAK

AZIDO NUKLEIKO MOTAK

Bi mota daude: azido desoxirribonukleikoa (ADN) eta azido erribonukleikoa (ARN). Organismo guztiek bi azido nukleiko motak dituzte euren zeluletan.

AZIDO DESOXIRRIBONUKLEIKOA (ADN)

-ADNan, izaki bizidunen funtzionamendurako eta garapenerako behar den informazio genetiko guztia dago.

-Organismo eukariotoetan, ADN gehiena nukleoan dago, baina mitokondrio eta kloroplastoetan ere badago zati bat.

-1953.urtean, Francis Crick eta James Watson zientzialariek, Maurice Wilkinsen eta Rosalind Franklinen datuetan oinarrituta, ADNaren egitura nolakoa zen zehaztu zuten. Aurkikuntza horrengatik, Crick, Watson eta Wilkinsek Nobel saria jaso zuten 1962an.

-ADNak ezaugarri hauek ditu:
  *Pentosatzat desoxirribosa du, eta base nitrogenatutzat adenina, guanina, zitosina eta timina.

  *Molekula bakoitza bi polinukleotido-kate luzez osatuta dago. Bi kate horiek kiribilean kiribilkatuta daude, irudizko ardatz baten inguruan, hau da, helize bikoitza osatzen dute. Pentosek eta fosfato taldeek, helizearen kanpo-egitura osatzen dute, eta base nitrogenatuak, barnekoa.

  *Bi kateak antiparaleloak dira. Paraleloak dira, baina batak bestearen aurkako noranzkoa du.

  *Kateak elkarrekin lotuta daude, base nitrogenatuen artean gertatzen diren hidrogeno loturen bidez. Horrez gain, kateak elkarren osagarriak dira: adenina timinarekin parekatzen da (A-T) eta guanina, zitosinarekin (G-C). Horrela, kate baten base nitrogenatuen sekuentziak, beste katearen sekuentzia zehazten du.

AZIDO ERRIBONUKLEIKOA (ARN)

-ARNak ADNaren informazioaren agerpenean hartzen du parte, proteinaren sintesiaren bidez; izan ere, proteinek organismo baten bizi-prozesu gehienak erregulatzen dituzte.

-Organismo eukariotoetan, ARNa nukleoan eta zitoplasman dago.

-Nukleotido kate batez osatuta dago.

-Pentosatzat erribosa du, eta base nitrogenatutzat, adenina, guanina, zitosina eta uraziloa. 


-Zenbait ARN mota daude eta bakoitzak funtzio jakin bat du. ARN mota guztiek, elkarrekin koordinatuta jarduten dute.

AGENDA

5.UNITATEA. AZIDO NUKLEIKOAK

AZIDO NUKLEIKOAK

Def: informazio genetikoa gorde eta transmititzen duten akromolekulak dira eta nukleotido izeneko unitate bakunagoz eratuta daude.

NUKLEOTIDOAK

Nukleotido bakoitza 3 azpiunitatez osatuta dago:

-Fosfato taldea: fosforoz eta oxigenoz osatuta dago.

-Bost karbono atomoko gluzidoa (pentosa): Erribosa edo Desoxirribosa izan daiteke.

-Base nitrogenatua. Hauetako bat izan daiteke: adenina (A), guanina (G), zitosina (C), timina (T) eta uraziloa (U). Egitura ziklikoa dute eta nitrogenoa dute beren konposizio kimikoan.