ARRISKU GEOLOGIKOAK

ARRISKU GEOLOGIKOAK

Def: prozesu geologiko batek gizakiari edo gizakiaren interesei kalteak egiteko arriskuari deritzo.

Arrisku motak:

• Kanpo-prozesuen eraginez sortutako arriskuak: uholdeak, lehortea, lurzoru emankorraren higadura, disoluzio karstikoaren bidez sorturiko subsidentzia, grabitazio-prozesuak...
• Barne-prozesuen eraginez sortutako arriskuak: sismikotasuna eta honekin loturiko ondorioak, esaterako tsunamiak eta lur jausiak. Bolkanismoa eta honekin loturiko ondorioak, esaterako, gas isuriak, harri-jausiak, leherketak, laba-koladak...

Arrisku geologikoen kontrako neurriak:

• Aurreikuspen-neurriak: arrisku-mapak
• Prebentzio-neurriak: arriskuak ondorioak ez izateko edo ondorioek sorturiko kalteak ahalik eta txikienak izateko neurriak dira.
• Iragarpen-neurriak: Alerta Goiztiarreko Sistema

MUNDUKO LURRIKARIK SUNTSITZAILEENAK

HARRIEN DEFORMAZIOAK

HARRIEN DEFORMAZIOAK

• Deformazio elastikoa: ez da behin betikoa, harriak astinaldi bortitza jasotzean deformatzen dira baina gero hasierako formara itzultzen dira. Uhin sismikoak igarotzean, harriek deformazio mota hori izaten dute.

• Deformazio plastikoa: harriak tolestu egiten dira eta ez dira lehengo formara itzultzen. Milioika urtetan konpresio-esfortzu handiak izaten dituztenean sortzen da deformazio mota hori.

 

• Haustura eragiten duen deformazioa: Harriak hautsi egiten dira, deformazio elastikoarekin edo plastikoarekin jasan dezaketen esfortzua baino handiagoa jasatean.

TOLESTURAK

Def: harrien deformazio plastikoak dira.

Tolesturen elementuak:

• Txanga: geruzek kurbadura handiena duten zatia.
• Alpeak: txangaren bi aldeetan dauden zatiak dira.
• Nukleoa: tolesturaren erdiko zatia da.
• Plano axiala: irudizko planoa, txangan zehar igarotzean alpe bat sortzen du alde bakoitzean.

Tolestura motak:

• Antiklinalak: geruza berrienek zaharrenak inguratzen dituzte. Alpeak behera begira daude eta txanga goian dago. Geruza zaharrenek osatzen dute nukleoa.

• Sinklinalak: geruza zaharrenek geruza berrienak inguratzen dituzte. Alpeak gora begira daude eta txanga behean dago. Geruza berrienek osatzen dute nukleoa.

MENDIKATEEN ERAKETA. OROGENOAK

MENDIKATEEN ERAKETA. OROGENOAK

1.Uharte-arkuak

2. Orogeno termikoak

3.Talka-orogenoak

4. Plaka barneko orogenoak

SUBDUKZIOA

SUBDUKZIOA

Def: litosfera ozeanikoak beheranzko konbekzio-korronteak sortzea da subdukzioa.

SUBDUKZIO-EREMUEN EZAUGARRIAK

1.Ozeanoetan daude.

2. Gaineko plaka, ozeanikoa edo kontinenntala izan daiteke.

3. Hondoratutako plaka (ozeanikoa) tolesten den tokian, fosa ozeaniko sakon eta luze bat sortzen da.

4. Fosa ozeanikoan, sedimentu-geruza lodi bat osatzen da.

5. Sedimentuak gaineko plakari itsatsita geratzean, akrezio-prisma osatzen dute.

6. Sismikotasun handiko tokiak dira.

7. Bolkanismoa egoten da.

8. Orogeno bolkanikoa sortzen da, gaineko plaka loditzean, azpiko plakak bultzatuta.

GUNE BEROEKIN LOTURIKO ERLIEBEAK

GUNE BEROEKIN LOTURIKO ERLIEBEAK

1.Dortsal ozeanikoak

-Dortsal ozeanikoak: oso azal mehea eta hautsia duten munduko sumendi-eremu aktiboenak dira.
-Rift: dortsal ozeanikoen erdian geratzen den harana, bertan dago bolkanismo handiena.
-Faila eraldatzaileak: rift-ak ebakitzen dituzten haustura handiak dira, ehunka kilometroko luzera dutenak.

2. Goi-ordoki kontinental garaiak eta riftinga

-Goi-ordoki garaiak: litosfera kontinentalaren azpian gandor termiko batek eragindako presioaren eraginez altxatutako ordoki zabalak dira. Adib. Europa mendebalde zein Iberiar penintsulan aurki ditzakegu.
-Riftinga: gandor termiko baten jarduerak plaka kontinental bat apurtzeari deritzo.

3.Uhartedi bolkanikoak

-Litosfera ozeanikoa mehea denez, azpian gandor termiko bat jartzen zaionean, litosfera ozeanikoa ere sabeldu egiten da, baina bolkanismoa azkar agertzen da eta uhartedi bolkaniko bat sortzen du.

-Litosfera ozeanikoko gune bero baten bolkanismoak, basalto bolumen handia jariatzen du, baina ezin da eratu sumendi erraldoirik. Zergatik? Lurrean plakak higitzen ari baitira eta ez baitira geldirik egoten gandor termikoaren gainean. Hori dela eta, sumendi sail bat sortzen da.

-Beheranzko konbekzio korronteak: gandorretik beherantz joaten diren zatiak, Repetti etenera iristen dira eta bertan geratzen dira trinkotu arte. Behin behar adinako dentsitatea lortzen dutenean, behe-mantuan hondoratzen dira.

PLANETAKO GUNE BERO NAGUSIAK

MANTUKO KONBEKZIOA ETA ERLIEBEAK

MANTUKO KONBEKZIOA ETA ERLIEBEAK

Gandor termikoa eta gune beroak

Gandor termikoak, material harritsu beroko zutabeak dira, eta mantuaren oinarritik gainazalera igotzen dira. Gainazalean, bolkanismo handiko eremu bat sortzen dute: gune beroa.

Solifluxioa

Itxuraz solidoa izan arren, oso fluido likatsua izango balitz bezala pixkanaka jaria daitekeen materialaren portaerari deritzo. Adib. mantuan gertatzen da.

BIDEOA. GANDOR TERMIKOAK MANTUAN

KONBEKZIOAREN AGERPENAK

KONBEKZIOAREN AGERPENAK LURRAREN GAINAZALEAN

1.Lur-magnetismoa: kanpo nukleoko burdin likidoaren konbekzio-korronte bortitzak, korronte elektrikoak sortzen dituzte eta korronte hauek eremu magnetikoa sortzen dute.

2.Kontinenteen higidura: Lurraren mantuan sortzen diren konbekzio-korronteen goialdea horizontalki higitzen da mantuaren gainazalean, eta kontinenteak bultzatzen ditu.

3.Bolkanismoa: mantuaren oinarritik Lurraren gainazalera garraiatutako beroak (goranzko konbekzio korronteak) sortu ditu gure planetako mendikate bolkaniko aktiboenak: dortsal ozeanikoak. Subdukzio-eremuetan (beheranzko konbekzio korronteak) ere bolkanismoa sortzen da baina beste mota batekoa.

4.Sismikotasuna: kontinenteen eta ozeano-hondoen higidurak, haustura handiak sortzen dituzte litosferan eta haustura horietan lurrikara handiak sortzen dira. Subdukzio-eremuetan ere jarduera sismikoa handia da.

5.Materialen bereizketa, dentsitateen arabera: mantua etengabe higitzen denez, dentsitate txikiena duen materialak gainazalera igotzen dira eta ezin izaten dira berriro mantuan hondoratu. Esaterako, horrela sortu da azal kontinental granitikoa.

2.GAIA LURRAREN DINAMIKAREN AGERPENAK

LURRAREN BARNEKO KONBEKZIOA

Konbekzio-higidurak: fluido baten barruko goranzko eta beheranzko korronteak dira, fluidoak egonkortasuna galtzean sortzen direnak. Fluidoak behetik berotzean galtzen du egonkortasuna. (Goiko zati dentsoa hondoratuz eta dentsitate txikiagoko beheko zatia gainazalera igoz).

Mantu zein nukleoko konbekzio korronteak ez dira nahasten, 2 geruzen dentsitateak desberdinak direla eta.

Convection currents